Wat is ethiek?

LEZING TJERK_1
 
(Intro met abstracte beelden met daaronder een korte begintune.)

(In beeld verschijnt de tekst: 
microlearnings
Ethiek)

(De heer Tjerk Timan staat voor de camera in een verder lege kantoorruimte en begint een monoloog.)

 (In beeld verschijnt de tekst:
Tjerk Timan
TNO, afdeling Strategy, Analysis & Policy)

TJERK TIMAN: Wat is ethiek en waarom is het belangrijk voor jou? Ethiek is eigenlijk een serie
beginselen of uitgangspunten waarmee we nadenken over wat we goed vinden. Het probleem van ethiek, waar we vandaag ook op in willen gaan in deze Microlearning, is dat er verschillende scholen
van ethiek zijn als vertrekpunten, maar dat ethiek ook niet helemaal losstaat van bijvoorbeeld cultuur en maatschappij. In ethiek kennen we vier stromen.

(In beeld verschijnt een afbeelding met vier punten onder de titel: 
Een aantal scholen van ethiek
Er is meer dan utilitarisme (uitkomst-ethiek))

Er is het utilitarisme, wat uitgaat van een plussen-of-minnen-ethiek, een uitkomst-ethiek, waarin je afweegt: Wat is het hogere doel voor de grootste groep mensen? En wat gaan we daar dan mee doen?
Maar er zijn ook andere vormen, zoals bijvoorbeeld deontologie. Dat zit meer aan de voorkant, waarin je zegt: Het is een geboden-ethiek. We gaan van tevoren regels vaststellen waaraan we ons gaan houden en dat bepaalt de kaders van ons handelen en doen. Dat zijn de twee bekendste scholen waar vaak tussen gedebatteerd wordt als het bijvoorbeeld gaat over nieuwe technologie. Echter, er zijn nog twee andere scholen die vaak vergeten worden. Een daarvan is de waarde- of de deugd-ethiek. Die kijkt heel erg naar het goede voorbeeld geven. In deugd-ethiek zie je vaak dat het uitgaat van de voorbeeldfunctie van bepaalde mensen of denkers die we als leidraad kunnen nemen om onze handelingen en keuzes op te baseren. En een vierde, die eigenlijk het meest vergeten is, maar toch weer nieuw de aandacht krijgt, rondom bijvoorbeeld AI, is de 'feminist' of 'relational ethics'. Dus de relationele ethiek. Die gaat heel erg uit van het feit dat ethiek gebeurt in sociale contexten. De eerste drie scholen kijken erg naar: Wat doe ik als individu? Wat zijn mijn handelingsopties, wat wil ik, wat denk ik dat het goede leven is? Terwijl die laatste heel erg kijkt naar relaties. Onze ideeën en onze manier van denken en handelen wordt niet gevormd door in je eentje op een zolderkamer te zitten.
Dat doe je in sociale relaties en handelingen. Die vier scholen bij elkaar vormen een heel palet aan keuzes en ethische denkmanieren om na te denken over wat het goede leven is of kan zijn.

(In beeld verschijnt een afbeelding met drie punten onder de titel: 
Ethiek en filosofie
Of: Wat is 'het goede leven')

Dat klinkt heel abstract, het goede leven, maar het vertaalt zich in praktische keuzes, in politieke keuzes, in allerlei keuzes die je dagelijks neemt. Over dat laatste: Ethiek staat natuurlijk niet los van cultuur en politiek. We zien dat die verschillende scholen... De deontologie, bijvoorbeeld, is erg gelinkt aan de geboden van een kerk. Dus dat lijkt heel erg op een bepaalde religieuze manier van standaarden zetten. Het utilitarisme komt heel erg uit en heeft veel te maken met bepaalde scholen van economie. Over hoe we denken dat we geld moeten verdelen of wat iets waard is. 

(In beeld verschijnt een afbeelding met twee punten onder de titel: 
De connectie tussen ethiek en moraliteit
De rol van cultuur en politiek)

Zo zie je dat die ethische kaders, wat wij goed of slecht vinden, die staan niet per se vast. Dat zijn vloeiende kaders. En die vier ethische vertrekpunten geven je eigenlijk verschillende instrumenten
om over en mee na te denken. Het probleem is... Of een uitdaging waar we nu voor staan in de wereld van de digitalisering en globalisering is: Die culturen en die religies en die bepaalde ideeën over wat goed of slecht is, worden heel erg vermengd door allerlei communicatiemiddelen en technologieën.
Daardoor zie je eigenlijk dat we in een soort ethische verwarring zitten, waar er allerlei dingen door elkaar gaan lopen. Dat maakt het heel moeilijk om goed na te denken over ethiek. Waarom maakt dat het moeilijk? Omdat je ziet dat veel van dat soort debatten en discussies die vooral online losgaan, toch een dogmatisch karakter hebben.

(In beeld verschijnt een afbeelding met vier punten onder de titel: 
Het verschil tussen ethiek en religie
Dogmatisch denken en intellectuele vrijheid)

Er is 'n verschil tussen een religie en een dogma waarin je zegt: Dit is waar en de rest is fout, terwijl ethiek uitgaat van een reflexieve manier van denken. Dus je gaat kijken: Dit zijn ethische standpunten,
maar wat betekent het voor mij, wat betekent het in de praktijk, misschien verander ik van standpunten middels discussies, et cetera. Dat is een belangrijk verschil tussen ethiek en religie en dogma's. Ethiek is niet dogmatisch. Wat ik eigenlijk wilde meegeven als belangrijkste in deze heel korte intro over ethiek...

(In beeld verschijnt een afbeelding met vier punten onder de titel: 
Een aantal scholen van ethiek
Er is meer dan utilitarisme (uitkomst-ethiek))

is dat het niet één school is, zoals je vaak ziet, men heeft het heel vaak over het utilitarisme op dit moment, over het afwegen van plussen en minnen, er zijn dus drie andere scholen van ethiek die ook andere manieren van denken en ook andere keuzes en handelingen meegeven.

(Outro met abstracte beelden en korte eindtune.)

(In beeld verschijnt de tekst:
microlearnings
Ethiek)

(Het laatste beeld bevat het logo van de Rijksoverheid met daaronder de tekst:
Deze microlearning is tot stand gekomen door een samenwerking tussen de Leer- en Ontwikkelcampus (LOC) van UBR, de directie CIO Rijk van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BKZ) en de Rijksacademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid (RADIO))