Werken voor de overheid

EDWIN EN HELEEN_1
 
(Intro met abstracte beelden met daaronder een korte begintune.)

(In beeld verschijnt de tekst: 
microlearnings
Ethiek)

(Twee mensen staan tegenover elkaar in een verder lege kantoorruimte en starten het gesprek: 
mevrouw Heleen Janssen begint, de heer Edwin de Nies reageert.)

(In beeld verschijnt de tekst:
dr. mr. Heleen Janssen
onderzoeker, Instituut voor Informatierecht, Universiteit van Amsterdam)

HELEEN JANSSEN: Wat ik eigenlijk ook eens onder de aandacht wil brengen, is iets wat vaak niet per se
bij IT'ers op het netvlies staat, maar wat wel heel belangrijk is om in je eigen werkethiek mee te nemen. Dat is: werken voor de overheid brengt iets anders met zich mee voor jouw werkprofessionaliteit, dan wanneer jij voor een bedrijf werkt. En wat daaraan ten grondslag ligt, is: De overheid mag in principe niks, tenzij de wet dat toestaat. En bedrijven mogen alles, tenzij de wet het verbiedt. Waarom is dat zo? Dat is een heel belangrijk paradigma, omdat de overheid een heel sterke macht heeft. De overheid kan jou in de gevangenis stoppen. Die kan bepalen dat jij geen tuinhuisje in jouw tuin mag bouwen of beslissen dat jij bepaalde contracten niet mag sluiten omdat je  handelingsonbekwaam bent - en nog veel zaken meer. Met andere woorden: de overheid kan heel diep ingrijpen in je persoonlijke levenssfeer of in andere grondrechten. Dan praat je bijvoorbeeld over de vrijheid van meningsuiting of het communicatiegeheim. We vinden dat inlichtingen- en veiligheidsdiensten niet zomaar achter elke voordeur mogen kijken. Met andere woorden: aan de overheid worden strenge eisen gesteld, en terecht. Je hebt als overheid het geweldsmonopolie, dus je hebt een heel lange arm die het leven van flink veel burgers goed kan beïnvloeden, ook jouw vermogen en zo, we betalen allemaal belasting. Nou, voordat dat allemaal kan, vinden we dat er democratisch breed gedragen besluitvorming over moet komen, dus daar moet een wet voor zijn. Met bedrijven is dat anders. Die willen we de ruimte geven. We willen ondernemers, we willen mensen aan het werk hebben, dus er spelen heel andere dingen. Als jij nou als IT-specialist voor de overheid werkt, dan betekent dat eigenlijk ook dat die grondrechten waar ik het net over had, bijvoorbeeld het discriminatieverbod, het recht op privacy, het communicatiegeheim, vrijheid van meningsuiting en dergelijke, eigenlijk bijna een beetje een vast onderdeel van je werk moeten zijn. En ik ga niet zeggen dat je als IT'er die grondrechten precies moet kennen, maar het zou wel goed zijn, denk ik, op het moment dat jij systemen ontwerpt, dat je daar toch een klein beetje gevoel voor ontwikkelt. Is dat eigenlijk aanwezig bij mensen, denk je?

(In beeld verschijnt de tekst:
Edwin de Nies
enterprise architect, RIVM)

EDWIN DE NIES: Oeh. In mijn ervaring bij de mensen die ik tot nu toe tegen ben gekomen bij de overheid, zou ik zeggen: Ja. Ja, absoluut. Ja. Bij het RIVM al helemaal. Wij werken natuurlijk met niet zomaar privacygevoelige gegevens, maar met echt bijzondere persoonsgegevens. Dan kun je het hebben over infectieziekten, niet alleen COVID, maar ook soa's, noem het maar op. Dus wij zijn ons heel erg bewust van het feit dat we met dat soort data aan de slag zijn en dat we daar onderzoek op doen, maar dat je diezelfde mensen ook moet beschermen tegen datalekken. Die hebben we gelukkig
nog niet gehad, volgens mij. Wat je zegt, herken ik wel. Ik denk dat... Hiervoor heb ik heel lang in het bedrijfsleven gewerkt, het meeste recentelijk bij een bank. Daar ben je natuurlijk wel heel erg gebonden aan allerlei internationale reguleringen met betrekking tot wat je wel en niet mag. Dus ik was al een soort van gewend om daar rekening mee te houden. Maar bij allerlei andere ondernemers
is dat toch anders, denk ik. En wat jij zei over hoeveel invloed de overheid kan hebben op jouw leven:
Ik denk dat we nu zien dat dat voor het bedrijfsleven eigenlijk net zo hard geldt. Als je ziet hoeveel invloed een Facebook, een Twitter en een Google hebben op hoe mensen de wereld om zich heen waarnemen, dan zou het geen kwaad kunnen als we daar ook iets aan doen.

HELEEN: Ja. Nou, dat is ook absoluut iets wat op het netvlies van heel veel wetgevers staat, met name de Europese wetgever, want met name die grote bedrijven, die creëren zulke grote systeemverschuivingen, dat kun je als Nederland niet oplossen, want Facebook zit in de VS en al die andere grote bedrijven ook. Dan kun je alleen als Europese Unie bijna een vuist maken. En er komt dus wetgeving aan die dit soort dingen in ieder geval probeert te regelen. En een heel interessant punt wat jij hier noemt: We hebben het over het geweldsmonopolie van de overheid, maar inmiddels zie je dat deze bedrijven ook diep doordringen in het dagelijks leven van mensen. We hebben het gezien met Cambridge Analytica, waar data zodanig werden ingezet om kiezers te beïnvloeden. En kiezers liggen echt aan de grondslag van het democratisch systeem waar we met z'n allen, hopelijk, voorlopig nog voldoende vertrouwen in kunnen hebben. Dus met andere woorden: Er ligt wel een  verantwoordelijkheid, denk ik, ook voor IT-specialisten, als je vragen hebt bij 'Kan dit wel of niet? Wat
brengt werken voor een overheid met zich mee?' - om daar af en toe goed over na te denken en
misschien dat ook eens bespreekbaar te maken binnen je team of binnen de organisatie waar je werkt. Wordt daar aandacht aan besteed?

EDWIN: Misschien kan daar wel iets meer aandacht aan besteed worden. Maar mijn ervaring is dat de mensen die daarmee bezig zijn die ergens jeuk van krijgen, om het zo te noemen, wel het gesprek aangaan.

HELEEN: Ja, ja. Nou, dat is heel bemoedigend en heel belangrijk.

(Outro met abstracte beelden en korte eindtune.)

(In beeld verschijnt de tekst:
microlearnings
Ethiek)

(Het laatste beeld bevat het logo van de Rijksoverheid met daaronder de tekst:
Deze microlearning is tot stand gekomen door een samenwerking tussen de Leer- en Ontwikkelcampus (LOC) van UBR, de directie CIO Rijk van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BKZ) en de Rijksacademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid (RADIO))